Sebze, meyve ve tahılların besin değerleri azalıyor mu? Tarımda kullanılan teknolojiler besin değerlerini nasıl etkiliyor? Bilimsel araştırmalar bu konuda ne diyor?
Sebze, meyve ve tahılların besin değerleri bilimsel inceleme ve tartışma konusu olmuştur. Çok sayıda çalışma, son 50 ila 100 yıl içinde bu gıda maddelerinde belirli besin maddelerinin azaldığına işaret etmektedir. Örneğin, kanıtlar günümüzde yetiştirilen birçok meyve, sebze ve tahılın on yıllar öncesine kıyasla daha düşük protein, kalsiyum, fosfor, demir, riboflavin ve C vitamini seviyelerine sahip olduğunu göstermektedir. Ancak bu görüş evrensel değildir.
2017 tarihli bir yayın, sebze, meyve ve tahılların mineral besin bileşiminin azalmadığı sonucuna vararak, tarımsal toprak minerallerinin tükenmesinin ürünlerde besin azalmasına yol açtığı fikrine karşı çıkmıştır. Diğer tarihsel çalışmalar da belirli ürünlerde zaman içinde mineral bileşiminde azalma olduğu fikrini desteklemektedir.
Son birkaç on yılda sebze, meyve ve tahılların besin değerindeki düşüş önemli bir araştırma konusu olmuş ve farklı besin maddeleri için farklı derecelerde azalma rapor edilmiştir:
Sebzeler ve Meyveler:
Teksas Üniversitesi’nden Profesör Donald Davis’in 43 farklı sebze ve meyve için 1950 ve 1999 yılları arasındaki ABD Tarım Bakanlığı beslenme verilerini analiz ettiği kapsamlı bir çalışma, çeşitli besin maddelerinde tutarlı düşüşler olduğunu göstermiştir. Bu düşüşler şunları içermektedir:
Protein içeriğinde %6
Fosforda %9
15 oranında demir ve C vitamini
Kalsiyum oranı %16
18 oranında A vitamini
38 oranında B vitamini (Riboflavin) içerir.
Tahıllar (Özellikle Buğday):
İngiltere’deki Broadbalk Sürekli Buğday Deneyi’nden ve 16 farklı ülkeden herbaryumlardan alınan örneklere dayanarak buğday tanesinin son 166 yıldaki (1850’den 2016’ya kadar) besin kalitesi değişikliklerine odaklanan bir çalışma ortaya koymuştur:
1850-1955 ve 1965-2016 yılları arasında protein içeriğinde %23’lük önemli bir düşüş.
Aynı dönemde karbon/azot (C/N) oranında %20’lik bir artış, karbonhidrat içeriğine kıyasla protein içeriğinde bir azalmanın göstergesidir.
Potasyum (K), magnezyum (Mg), çinko (Zn), demir (Fe) ve manganez (Mn) gibi makro/mikro elementlerin konsantrasyonlarında düşüşler görülmüş, en belirgin düşüşler Mn, Fe, Zn ve Mg için gözlemlenmiştir.
Bu bulgular, en sık tüketilen sebze, meyve ve tahılların bazılarında besin yoğunluğunun azalması eğilimini vurgulamaktadır. Bu eğilim muhtemelen tarımsal uygulamalardaki değişiklikler, toprak kalitesi ve çevresel koşullar gibi faktörlerin bir araya gelmesinden kaynaklanmaktadır. Bu düşüşlerin tam kapsamı ve sonuçları halen devam eden araştırma ve tartışmaların konusudur.
Tarım teknolojilerinin mahsullerin besin değeri üzerindeki etkisi karmaşık ve çok yönlüdür. Modern tarım ve bahçecilik, artan insan nüfusunun beslenme ihtiyaçlarını karşılarken çevresel etkiyi en aza indirmek gibi ikili bir hedefle karşı karşıyadır. Umut verici yaklaşımlardan biri, mahsullerin sadece büyüme ve verimini değil aynı zamanda besin kalitesini de iyileştirmek için faydalı rizosferik mikroorganizmaların kullanılmasıdır. Genetik mühendisliğine alternatif olan bu yöntem, tüketimde bir artış gerektirmeden sebzelerin besin seviyelerini arttırmak için potansiyel bir çözüm olarak görülmektedir.
Ürünlerin besin kalitesini etkileyen faktörler çok çeşitlidir ve toprak özellikleri (pH, mevcut besinler, doku, organik madde içeriği ve toprak-su ilişkileri gibi), hava ve iklim faktörleri (sıcaklık, yağış ve ışık yoğunluğu gibi), ürün türü ve çeşidi, hasat sonrası işleme ve depolama ve gübre uygulamaları ve kültürel uygulamaları içerir.
Kimyasal veya organik gübrelerle yetiştirilen ürünlerin beslenme durumunu inceleyen araştırmalar, mahsul verimi ile mineral ve vitamin içeriği konusunda genellikle çelişkili sonuçlar vermiştir. Hasat olgunluğu, hasat sonrası işleme ve depolama, anti-besleyici bileşenler ve kimyasal gübre ve pestisit kalıntıları gibi diğer faktörler de insan ve hayvan sağlığına etkileri olan gıda güvenliği ve kalitesinin belirlenmesinde önemli bir rol oynamaktadır.
Özetle, sebze, meyve ve tahıllardaki bazı besin maddelerinin zaman içinde azaldığına işaret eden kanıtlar olsa da, bu konu devam eden araştırma ve tartışmalara konu olmaya devam etmektedir. Tarımsal teknolojiler ve uygulamalar mahsullerin besin kalitesini önemli ölçüde etkilemektedir, ancak bu etkinin kesin niteliği değişkenlik göstermekte ve çok çeşitli faktörlerden etkilenmektedir.
KAYNAKLAR:
https://www.scientificamerican.com/article/soil-depletion-and-nutrition-loss
https://journals.ashs.org/hortsci/view/journals/hortsci/44/1/article-p15.xml
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7468967
